Lục Bình Ngọc Nghiến

Được coi là biểu tượng của sự giàu sang phú quý, thể hiện “đẳng cấp” của người sở hữu, đem lại nhiều may mắn, tài lộc, thời gian gần đây, ngọc nghiến được dân sành chơi và giới “quý tộc” săn lùng ráo riết.

Những bộ lộc bình hay bàn ghế đóng bằng ngọc nghiến có giá từ vài trăm triệu đến vài tỉ không phải là chuyện hiếm gặp. Đúng là nghề chơi cũng lắm công phu nhưng cái “nghề” này lại đang hiển hiện nhiều hệ lụy, đó là sự chảy máu tài nguyên rừng. Đặc biệt là rừng Hà Giang vì ngọc nghiến Hà Giang vẫn là đẹp nhất, mầu sẫm nhất

Thú chơi của "đại gia"

Cũng không khác gì trầm hương được hình thành từ cây dó bầu, ngọc nghiến hay còn gọi dân dã là nghiến "hóa thạch", mắt nghiến, nu nghiến hay bìu nghiến là phần cứng nhất của cây gỗ nghiến, được hình thành từ một "cái lỗi" hay khuyết tật nào đó như sâu bệnh, chặt chém, bị sét đánh… trong quá trình phát triển của cây. Cây gỗ nghiến phải dồn tích dưỡng chất vào chỗ bị thương để bảo vệ và chống sự xâm nhập từ bên ngoài nên phần này phát triển dị thường, tạo những phần gỗ mọc phình ra, đó chính là ngọc nghiến. 

Vân ngọc nghiến trên lục bình rất đẹp

Vân chân chó, lục bình ngọc nghiến

Ngọc nghiến có vân gỗ cực kỳ lạ mắt, hoa văn biến hóa độc đáo, sóng lớp cuồn cuộn như thường  chỉ thấy ở vân thép kiếm Nhật Bản, sờ vào thấy mát lạnh như chạm vào băng đá. Cây càng lâu năm, càng cổ thụ thì ngọc nghiến càng chất lượng, vân gỗ càng lung linh và đắt giá.

Nghiến là một loại gỗ "ngang cơ" với lim, xét ở độ cơ học, nó rất cứng, dai, bền, không mối mọt, dù chôn xuống đất cả trăm năm vẫn thế. Tuy nhiên, theo như ông Sình Chứ Và, 78 tuổi ở Pê Răng Ky, xã Huổi Xó, Tủa Chùa - vùng đất giáp ranh với Vườn quốc gia Hoàng Liên - từng bạt ngàn những cánh rừng nghiến cổ thụ, thì không phải cây nghiến nào cũng có ngọc. Ngọc nghiến chỉ có ở cây từ vài trăm năm tuổi trở lên, và không phải cây nào cũng có, có khi cánh rừng cả ngàn cây chỉ tìm được một cây có ngọc nghiến. Thông thường, ngọc nghiến "hóa thạch" ở những cây nghiến cổ thụ xù xì, góc cạnh, mọc ở sát vách đá, cằn cỗi do thiếu dưỡng chất. Dân sơn tràng phải có kinh nghiệm mới phát hiện cây có ngọc. Nhưng phát hiện ra nó, nếu không biết cách chế ngự, khai thác thì chỉ làm tan đồ nghề, vì nó cứng... như đá.

Ngọc nghiến thường được sử dụng để đóng bàn ghế, sập, làm các đồ mỹ nghệ, trang trí như lộc bình, tượng thần tài, tượng cóc ngậm tiền v.v... Thậm chí một chiếc gạt tàn thuốc làm từ ngọc nghiến xịn ngay tại Điện Biên, Sơn La, Hà Giang cũng có giá vài triệu đồng. Người viết bài này từng sửng sốt khi đặt chân lên vùng cao nguyên Xín Chải, Tủa Chùa. Một thị trấn huyện nghèo nhất nhì tỉnh Điện Biên, dân số chưa đầy 2.000 người, nhưng lại có khá nhiều gia đình đang sở hữu những bộ bàn ghế, bộ lộc bình bằng ngọc nghiến giá trị từ vài chục đến vài trăm triệu đồng. Nhà Giám đốc DNTT Hưng P. còn sở hữu bộ bàn ghế, sập, giường, tủ, bộ sưu tập lộc bình to nhỏ, lớn bé theo định giá của dân trong nghề là cả chục tỉ đồng.

Người ta đồn thổi người sở hữu ngọc nghiến bên cạnh việc thể hiện đẳng cấp, sự giàu sang, phú quý nó còn đem lại nhiều may mắn, tài lộc cực thịnh cho gia chủ. Thợ đóng đồ cũng phải chọn ngày tốt để thắp hương sau đó mới "khai búa", và thường chỉ làm vào những ngày đầu tháng âm lịch. Những sản phẩm từ ngọc nghiến sau khi bán cho gia chủ phải được các "thầy" yểm thì mới… linh, tài lộc mới ùn ùn kéo về (!). Chỉ các đại gia thực sự mới dám sở hữu những bộ bàn ghế, sập đóng từ ngọc nghiến. Ngọc nghiến giá trị phải là những bộ "độc nhất vô nhị", giá được nâng và nhân lên gấp bội cũng bởi gia chủ nó không thèm bán mà chỉ để ngắm chơi cho thiên hạ thèm.

Theo thời giá thị trường, ngay trên "đất nghiến" nổi tiếng vùng hạ lưu sông Đà ở Quỳnh Nhai (Sơn La), Tủa Chùa (Điện Biên), Vị Xuyên (Hà Giang),  thì giá bộ bàn ghế bèo nhất cũng phải nửa tỉ đồng. Bộ bàn ghế tùng, trúc, cúc, mai ở Sơn La đã được một đại gia ở TP HCM sở hữu, sau đó bán cho một ông khách người Đài Loan giá ngót nghét 210 nghìn USD, khoảng 4,2 tỉ đồng. Dân chơi ngọc nghiến nhưng hầu bao vừa phải thì cũng chỉ dám "chơi" lộc bình, tượng ông thần tài, khiêm tốn hơn là: cóc ngậm tiền, cá chép, bộ uống trà...

Theo khảo sát của chúng tôi, hiện tại, giá các bộ sập bằng ngọc nghiến có giá từ 800 triệu đến 1,8 tỉ đồng, bàn ghế (tùy từng loại 6 món hay 9 món) có giá từ 300 triệu đến trên dưới 1 tỉ đồng; đôi lộc bình cao 1,25m, rộng 0,3m đến 0,4m dao động từ 60 triệu đến trên dưới 200 triệu đồng, tùy từng chất "ngọc"...

Nghiến cổ thụ tại rừng Du Già Hà Giang (vtc)

Ở Việt Nam, gỗ nghiến hiện nay hầu như chỉ còn trong rừng đặc dụng Ba Bể, Kim Hỷ (Bắc Kạn), Trùng Khánh (Cao Bằng), Khau Cạ, Bát Đại Sơn, Du Già (Hà Giang), Cốc Ly, Bắc Hà (Lào Cai); Tát Kẻ – Bản Bung, Na Hang (Tuyên Quang), các cánh rừng dọc theo hạ lưu sông Đà giáp ranh giữa huyện Sìn Hồ (Lai Châu), Mường Đun, Pắc Na thuộc huyện Tủa Chùa (Điện Biên) và rừng Mường Giàng, thuộc huyện Quỳnh Nhai, Sơn La.